Aile birliğine bağlı yer değiştirmede prim ödeme yeri

Giriş: Yer Değiştirme Süreçlerinde Merkezi Prim Ödemelerinin Yeri

Devlet Memurlarının yer değiştirme suretiyle atanma süreçlerinde, aile birliği mazeretine bağlı yer değişikliği (eş durumu tayini) talepleri, ilgili Yönetmelik hükümleri kapsamında değerlendirilmektedir. Özellikle memurun eşinin özel sektörde görev yaptığı ve birden çok ilde işyeri bulunan ticari işletmelerde çalıştığı durumlarda, eşin sosyal güvenlik primlerinin (SGK) fiilen çalıştığı il yerine, şirket merkezi üzerinden toplu olarak yatırılması uygulaması, tayin taleplerinin hukuki geçerliliği açısından önemli bir belirsizlik yaratmaktadır.

Bu makale, 17/08/2016 tarihli ve 4785 sayılı Resmi Görüş (Mütalaa) temel alınarak, bu merkezi ödeme uygulamasının Devlet Memurları Yönetmeliği ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu karşısındaki hukuki durumunu analiz etmektedir.

I. Yasal Dayanak ve Tayin Şartının Kapsamı

Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik'in 14. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi, kamu personeli olmayan eş sebebiyle tayin talep eden memur için eşin sağlaması gereken şartları kesin olarak belirler:

"Kamu personeli olmayan eşin, talep edilen yerde başvuru tarihi itibarıyla son iki yıl içinde 360 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak çalışmış ve halen çalışıyor olması..."

Bu hüküm, eş durumu tayini talebinin kabulü için prim ödeme yükümlülüğünün, sadece süre ve miktar olarak değil, aynı zamanda coğrafi konum olarak da memurun atanmak istediği yer ile uyumlu olmasını şart koşmaktadır.

II. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) Sigortalılık Yükümlülüğü Görüşü

Resmi mütalaanın dayanağını oluşturan Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı görüşü, prim ödeme yeri konusundaki hukuki standardı netleştirmektedir:

1. Fiili Çalışma Yeri İlkesi: 5510 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelik hükümleri uyarınca, işverenler, sigortalı çalıştırdıkları işyerlerini işin fiilen yapıldığı yeri görev bölgesine alan SGK birimine tescil ettirmek zorundadır.
2. Prim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesi: Bu doğrultuda, sigortalıların fiilen istihdam edildikleri işyerlerinin bulunduğu yerdeki tescilli dosyalardan Kuruma bildirimlerinin yapılması yasal bir zorunluluktur.
3. Merkezi Bildirimin Hukuki Durumu: Birden çok ilde şubesi olan firmaların, çalışanlarının primlerini fiilen çalıştıkları il yerine tek bir merkezden bildirmesi, SGK mevzuatına uygun değildir. Bu tip uygulamalar, ihbar ve şikayet üzerine denetim mekanizmaları ile incelenmekte ve tescil işlemleri güncellenmektedir.

III. Hukuki Sonuç ve Değerlendirme

Memurun Mehil Süresi Nedir? 657 Sayılı Kanuna Göre Mehil Süresi Hesaplama

İçeriği Görüntüle

SGK'nın bu açık görüşü ışığında, 4785 sayılı Resmi Görüş, idari birimlerin tayin taleplerini değerlendirmesinde esas alması gereken kesin yargıları belirlemiştir:

• Mevzuata Aykırılık Tespiti: Çok şubeli ticari işletmelerde çalışanların sigorta primlerinin fiilen görev yapılan yer dışında tek bir merkezden yatırılması eylemi, SGK mevzuatına aykırılık teşkil etmektedir. Bu durum, idarece SGK'ya bilgi verilerek mevzuata uygunluğun sağlanması talebiyle gerekli işlemlerin başlatılmasına gerekçe oluşturabilir.
• Tayin Talebinin Reddi Gerekçesi: Genel Yönetmeliğin 14/d bendi gereğince, memurun eş durumu tayini talebinin kabulü, eşin primlerinin "talep edilen yerde" yatırılmış olmasına bağlıdır. SGK'ya göre fiilen çalışılan yer işyeri sayıldığı ve prim yükümlülüğünün buradan yerine getirilmesi gerektiği için; primlerin şirket merkezi üzerinden başka bir ilde yatırılması, bu yasal şartın ihlal edildiği anlamına gelir.

Sonuç

Kamu idarelerinin, aile birliği mazeretine bağlı yer değiştirme başvurularını incelerken, kamu personeli olmayan eşin SGK hizmet dökümlerindeki prim ödeme yerinin, memurun atanmak istediği fiili çalışma yeri ile kesin olarak örtüşüp örtüşmediğini titizlikle kontrol etmesi gerekmektedir. Primlerin, eşin fiilen çalıştığı il dışındaki bir merkezden yatırılması halinde, Yönetmelik'teki temel şartın sağlanmadığı kabul edilecek ve memurun yer değişikliği talebi hukuken reddedilecektir.

Prim Ödeme Yeri ve Tayin Talebinin Hukuki Sonuçları

Aşağıdaki tablo, Aile Birliği Mazeretine Bağlı Yer Değişikliği taleplerinde Sosyal Güvenlik primlerinin ödeme yerine ilişkin hukuki çelişkiyi ve idari sonucu özetlemektedir:

Özet​

Aile birliği mazeretine bağlı tayinlerde, kamu personeli olmayan eşin primlerinin mutlaka fiilen çalıştığı yerde yatırılmış olması gerekir. Primlerin şirket merkezi üzerinden topluca ödenmesi mevzuata uygun değildir. Bu nedenle, eşin gerçekten çalıştığı yerde son iki yıl içinde 360 gün prim ödenmiş olması şarttır. Aksi durumda, memurun eş durumu tayin talebi geçerli kabul edilmez.

Resmî Görüş Metni​

Bakanlığınızda, Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik kapsamında aile birliği mazeretine bağlı yer değişikliği yapacak personel bulunduğunu, söz konusu personel eşlerinin özel şirkette görev yaptığını ve sosyal güvenlik primlerinin ilgililerin çalıştığı il dışında tek bir merkezden ödendiğini belirterek bahse konu personel eşlerinin çalıştığı işyeri tarafından sosyal güvenlik primlerinin kendileri tarafından ödendiğine ve ilgililerin şirket merkezi dışında başka bir ilde çalıştığına dair yazılı olarak beyan vermesi halinde, bu durumun eş durumu yer değişikliği kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği hususunda görüş talep eden ilgi (a) yazınız incelenmiştir.

Bilindiği üzere, 25/6/1983 tarihli ve 18088 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmeliğin (Genel Yönetmeliğin) “Aile Birliği Mazeretine Bağlı Yer Değişikliği” başlıklı 14 üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde; kamu personeli olmayan eşinin, talep edilen yerde başvuru tarihi itibarıyla son iki yıl içinde 360 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak çalışmış ve halen çalışıyor olması halinde bu durumda olan eşin bulunduğu yere, memurun aile birliği mazeretine bağlı olarak yer değişikliğinin yapılabileceği hüküm altına alınmıştır.

Birden çok ilde işyeri bulunan bir ticari işletmede çalışanların sigorta primlerinin işyerlerinin bulunduğu yerlerden mi, yoksa bütün çalışanların primlerinin tek bir merkezden mi yatırıldığına ilişkin olarak Başkanlığımıza ait ilgi (b) yazı ile Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığından görüş talep edilmiş olup, adı geçen Başkanlığa ait ilgi (c) yazıda ise:

*"… Buna göre, 5510 sayılı Kanunun ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin yukarıda bahsi geçen maddelerinde yer alan hükümler çerçevesinde, işin yapıldığı yeri görev bölgesine alan sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezlerinde işyerlerinin tescil edilmesi gerekmekte olup, işyerlerinde 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalıştırılan sigortalıların ise söz konusu personelin tabi tutulacakları sigorta kolları ve prim oranları üzerinden işyerlerinin bulunduğu yerdeki sosyal güvenlik il müdürlüklerinde/sosyal güvenlik merkezlerinde tescil edilen işyeri dosyalarından diğer bir ifadeyle sigortalıların istihdam edildikleri işyerlerinden Kurumumuza bildirimlerinin yapılması gerekmektedir.

Bu bakımdan, sigortalının fiilen çalıştığı yer işyeri sayıldığından, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı çalıştıran ve birden çok ilde işyeri olan firmaların sigortalıların fiilen çalıştırıldığı yerdeki Kurum ünitesinde/ünitelerinde işyeri tescili yaptırmaları dolayısıyla çalışanların sigorta yükümlülüklerinin de fiilen çalıştıkları işyerlerinden yerine getirilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan, işverenlerin birden çok ilde şubesi bulunmakla birlikte, bu şubelerde fiilen çalışan sigortalıların, işverene ait tek bir ilden veya merkezden bildirmeleri durumunda bu hususta yapılacak ihbar ve şikayete istinaden yapılacak denetimler sonucu hazırlanacak raporlara göre tescil işlemleri güncellenmektedir."* denilmiştir.

Yukarıdaki hüküm ve açıklamalar çerçevesinde:

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına ait ilgi (c) yazıda birden çok ilde işyeri bulunan firmaların sigortalıların fiilen çalıştırıldığı yerdeki Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerinde işyeri tescili yaptırmaları gerektiği, dolayısıyla çalışanların sigorta yükümlülüklerinin de fiilen çalıştıkları işyerlerinden yerine getirilmesi gerektiği ifade edildiğinden, birden çok ilde işyeri bulunan ticari işletmede çalışanların sigorta primlerinin fiilen görev yaptıkları işyerlerinin bulunduğu yerlerden değil de tek bir merkezden yatırılmasının mevzuata uygun olmadığı ve bu sebeple oluşan veya oluşabilecek mağduriyetlerin önlenmesi adına Sosyal Güvenlik Kurumuna bilgi verilerek gerekli işlemlerin başlatılabileceği,

Genel Yönetmeliğin 14 üncü maddesinin (d) bendinde zorunlu yer değiştirmeye tabi memurun kamu personeli olmayan eş sebebiyle aile birliği mazeretine bağlı yer değişikliğinin yapılabilmesi için “talep edilen yerde” başvuru tarihi itibarıyla eşinin son iki yıl içinde 360 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak çalışmış ve halen çalışıyor olması gerektiği ifade edildiğinden, sosyal güvenlik primlerinin talep edilen yerde yatırılmış olması gerektiği,

mütalaa edilmektedir.