Harcama Yetkilisinin Görev ve Sorumlulukları

Bilindiği üzere, mali yönetim sistemimiz yaklaşık 80 yıl boyunca 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu hükümleri  ile yönetildi. Özellikle AB ile uyum çalışmaları ve mali yönetim sisteminde doğan yeniden yapılanma ihtiyacı neticesinde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu yürürlüğe girdi. Kanunla mali yönetim sisteminde köklü değişiklikler yapıldı. Mali sisteme yeni aktörler dahil edilmesinin yanında daha önceki sistemde yer alan bazı unvanların ismi ve sorumlulukları değiştirildi. Bu yeni yapıda kendisine önemli rol verilen görevlerden birisi de harcama yetkililiğidir.

Bu çalışmamızda harcama yetkililiği üzerinde bilgi vermeye çalışacağız.

Harcama Yetkilisi Kimdir, Hangi Birimlerde Görev Yapar?

Harcama yetkilisi, bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisidir. Harcama birimi, ise kamu idare bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi olan birimlerdir. Bundan da anlaşılacağı üzere, bütçe sınıflandırılması çerçevesinde bütçeyle kendisine ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisi olacaktır.

Bu tanıma baktığımız zaman bütçe sınıflandırması harcama birimini ve harcama yetkilisini belirleyen en temel unsur olduğuna göre , bütçe sınıflandırması açısından hangi birimlerin harcama birimi olarak kabul edilmesi gerektiği sorusuna cevap verelim.  Kurumlar bütçelerini Maliye Bakanlığı tarafından esasları belirlenen analitik bütçe sınıflandırmasına göre hazırlamaktadırlar.  Analitik bütçe sınıflandırılması; kurumsal, fonskiyonel, ekonomik ve finansman tipi sınıflandırma olarak gruplandırılmaktadır. Bütçe sınıflandırmalarının  incelenmesi ayrı bir çalışma konusu olup burada sadece harcama birimlerinin  hangi bütçe  sınıfında yer aldığı konusuna değineceğiz.

Kurumsal sınıflandırma adından da anlaşılacağı gibi bütçe sistemi içinde yer alan idari yapı esas alınarak yapılmaktadır. Harcama birimleri de  idari yapının birer parçası olduğuna göre kurumsal sınıflandırma içerisinde yer alması gerekmektedir. Kurumsal sınıflandırma yapılırken 4 düzey ve sekiz haneli bir kodlama sistemi benimsenmiş olup harcama birimleri bu sınıflandırmanın 3 ve 4 düzeyinde yer alan birimlerdir. Ekonomik sınıflandırmanın üçüncü düzeyinde yer alan birimler ana hizmet birimleri gibi kurumsal sınıflandırmanın ikinci düzeyine bağlı birimleri kapsar. Dördüncü düzey kodlarda yer alan birimler ise destek ve lojistik birimleri ile politikaları uygulayan birimleri kapsar. Dolayısıyla, bu birimlerin en üst yöneticileri de harcama yetkilileridir.

Kurumların harcama yetkilisi tespit edilirken yukarıda ifade ettiğimiz analitik bütçenin kurumsal sınıflandırılmasının üçüncü ve dördüncü düzeylerine bakılıp buna göre belirleme yapılması ana kriterdir. Bununla birlikte bazı durumlarda bu kriter harcama yetkililiğinin tespitinde yeterli olamamaktadır. Bütçe hazırlanırken harcama birimleri sınıflandırılmayan idareler ile  kurumun teşkilat yapısının karmaşıklığı veya personel durumu gibi nedenlerle harcama yetkililerinin belirlenmesinde güçlük bulunan idarelerde farklı bir usul uygulanmaktadır. Bu idarelerde harcama yetkisinin, üst yönetici veya üst yöneticinin belirleyeceği kişiler tarafından; mahallî idarelerde İçişleri Bakanlığının, diğer idarelerde ise Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine yürütülebileceği ayrıca hüküm altına alınmıştır.

Mahalli İdarelerde Harcama Yetkililiği

Mahalli idarelerin harcama yetkililerinin belirlenmesinde yukarıda ifade ettiğimiz hususlar aynen geçerlidir. Burada da harcama birimleri kurumsal sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyinde yer alır. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu harcama yetkilisini, 5018 sayılı yasadaki tanıma paralel olarak bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi olarak tanımlamıştır. Mahalli İdare Birliklerinin harcama yetkilisi ise 5355 sayılı kanunda birlik başkanı olarak belirlenmiştir.

Bütçe hazırlanırken harcama birimleri sınıflandırılmayan idareler ile  kurumun teşkilat yapısının karmaşıklığı veya personel durumu gibi nedenlerle harcama yetkililerinin belirlenmesinde güçlük bulunan durumlarda ise harcama yetkilisi, üst yönetici veya üst yöneticiler tarafından belirlenen kişiler tarafından; İçişleri Bakanlığı'nın uygun görüşü üzerine yürütüle bilir.

Bu hüküm gereğince;

a-)Özel kalem müdürlüğü kadrosu bulunmayan, ancak üst yönetimin giderleri özel kalem olarak kodlanan mahalli idarelerde,  bu koddan harcanacak giderler için harcama yetkililiği Vali, belediye başkanı ve birlik başkanı tarafından yürütülecektir.

b-)Bütçelerinde birim düzeyinde kurumsal kodlama yapılmamış olan il özel idarelerinde harcama yetkililiği görevi genel sekreter tarafından yürütülecektir.

c-)Kasaba Belediyelerinde harcama birimleri sınıflandırılmamışsa harcama yetkililiği görevi belediye başkanı tarafından yürütülecektir.

Merkez Dışı Birimlerde Harcama Yetkilisi

Kamu kurum ve kuruluşlarının bir çoğunun merkez teşkilatları dışında  da birimlerinin bulunduğu herkesin  malumudur. Kimi kamu idarelerinin bölge teşkilatları, kimi kamu idarelerinin ise il ve ilçe teşkilatları bulunmaktadır. Kamu idarelerinin merkez dışı birimlerinin harcamalarında kullanılmak üzere ilgili idareye ödenek gönderme belgesi düzenlenmek suretiyle ödenek gönderilmektedir. Bu şekilde  ödenek gönderme belgesiyle kendilerine ödenek gönderilen merkez dışı birimlerin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir. Malmüdürlüğü ve İlçe Özel İdareleri için özel bir düzenleme olup bu iki idarenin harcama yetkilisi kaymakamdır.

Çeşitli bakanlık ve kuruluşlara bağlı; ilköğretim, ortaöğretim ve dengi okullar, başkanlık, hastane, dispanser, sağlık ocağı, sağlık merkezi, müze ve kütüphaneler, ceza ve tevkif evleri gibi birimlere ödenek gönderme belgesi ile ödenek gönderilmesi halinde bu birimlerin okul müdürü, başhekim, tabip, başkan, müdür gibi unvanlara sahip en üst yöneticileri harcama yetkilisidir.

Harcama Yetkililiğinin Harcama Sistemindeki Yetki ve Sorumlulukları

Harcama sürecinde yer alan en önemli aktörlerden birisi olan harcama yetkilisi 5018 sayılı kanun ile birçok yetki ve sorumluluğu bulunmaktadır. Harcama sürecinin başlatılması, harcama yetkilisinin bu yönde talimat vermesiyle başlayıp mevzuat gereği yapılması gereken işlemlerin tamamlanması sonucu ödeme aşamasına gelmesiyle son bulmaktadır. Harcama yetkililerinin, 5018 sayılı kanun ve diğer mevzuat hükümleri tarandığında bir çok yetkiye haiz olduğu görülür.

Harcama Yetkililerinin yetkilerine gelince;

1- Ödenek Gönderme

Merkez dışı birimlere ödenek gönderme belgesiyle ödenek gönderilmesi hususu 5018 sayılı yasanın 22. maddesiyle düzenlenmiştir. Bu yetki sadece merkezdeki harcama yetkililerine aittir.

2-Harcama Talimatı Vermek

Harcama sürecinin başlaması için harcama yetkilisinin bu konuda talimat vermesi gerekmektedir. Talimat verildikten sonra 5018 sayılı yasayla yetki verilen diğer görevliler tarafından talimatın gereği yapılıp mevzuata uygun şekilde hazırlanan belgelerle birlikte ödeme yapılmaktadır. İhale onay belgesi de bir harcama talimatıdır. Harcamanın türüne göre hangi belgelerin düzenlenmesi gerektiği ise Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği'nde belirtilmiştir.

3-Ödeme Emri Belgesinin İmzalanması

Bütçeden nakden veya mahsuben yapılacak ödemeler için ödeme emri  belgesi düzenlenip harcama belgeleri sonra tüm kontroller yapıldıktan sonra muhasebe birimine gönderilmeden evvel harcama yetkilisi tarafından imza edilmesi gerekmekte olup bu imza olmadan ödeme yapılamaz.

4-Avans ve Kredi İçin Onay  Vermek

Ön ödeme yapılması için harcama yetkilisi onay vermesi gerekmektedir. Bu konuda ön ödeme işlemleri hakkındaki makalemizde detaylı bilgilendirme yapılmıştır.

5-Harcama Yetkilisi Mutemedi Görevlendirmek ve Mutemetle İlgili Diğer İşlemler

 Ön ödeme işlemlerinin yürütülmesi için mutemet görevlendirilmesi de harcama yetkilisinin yetkisi dahilinde olan işlemlerdendir. Mutemet değişikliği olduğunda bu hususu muhasebe birimine bildirmek, mutemetler arasında avans ve kredi devrine izin vermek de harcama yetkilisinin yetkisi dahilindedir.

5-Gerçekleştirme Görevlisi ve Muhasebe Yetkilisi Mutemedi Görevlendirmek

 Gerçekleştirme görevlisi ve muhasebe yetkilisi mutemedi görevlendirme yetkisi harcama yetkilisi tarafından yerine getirilir.

6-İhale Yetkililiğini Yürütmek

Harcama yetkilileri kurumların ihale yetkililiği görevini de yürütür. Harcama yetkilileri, Harcama yetkilileri, ilgili mevzuatı uyarınca ihale usulleriyle yapılacak mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin ihale işlemlerine ilişkin olarak, ihale yetkisiyle sınırlı olmak üzere harcama yetkilerini, üst yöneticiden onay almak suretiyle, idarenin destek hizmetlerini yürüten birim yöneticilerine devredebilirler.

Harcama Yetkililerinin Sorumluluklarına gelince;

5018 sayılı yasa harcama yetkilileri harcama talimatlarının  bütçe ilke ve esaslarına  kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından sorumludur. İşlemlerin ön mali kontrole tabi tutulmuş olması, harcama yetkililerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Harcama Yetkililiğinin Devri

Mevzuat harcama yetkililiği görevinin devri konusunda belirlenen kurallara uymak koşuluyla izin vermiştir.  Buna göre kamu idarelerinin;

- Merkez teşkilatı harcama yetkilileri bu yetkilerini yardımcılarına, yardımcısı olmayanlar ise hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere,

- Merkez dışı birimlerinde ise bölge müdürleri veya eşdeğer yetkililer, il müdürleri veya eşdeğer yetkililer ile nüfusu 50.000’i aşan ilçelerin ilçe müdürleri  veya eşdeğer yetkililer harcama yetkilerini yardımcılarına,

- Belediye ve il özel idareleri ile bunlara bağlı idarelerin harcama yetkilileri bu yetkilerini yardımcılarına, yardımcısı olmayanlar ise hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere,

- Mahalli idare birliklerinde birlik başkanı harcama yetkisini birlik genel sekreteri,  birlik müdürü veya birim amirlerine,

kısmen veya tamamen devredebilirler.

Her bir harcama işlemi itibarıyla, mal ve hizmet alımlarında ikiyüzellibin Yeni Türk Lirasını, yapım işlerinde ise birmilyonYeni Türk Lirasını aşan harcamalara ilişkin harcama yetkisi hiçbir şekilde devredilemez.

Harcama yetkisi aşağıdaki şartlara uygun olarak devredilir:

-   Yetki devri yazılı olmak zorundadır.

-   Devredilen yetkinin sınırları açıkça belirlenmiş olmalıdır.

-   Merkez teşkilatında harcama yetkisinin devri ve bu yetkinin geri alınması üst yöneticiye, mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine; merkez dışı birimlerde ise mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine yazılı olarak bildirilmelidir.

Harcama yetkisinin devredilmesi, yetkiyi devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Harcama Yetkililiğinin Birleştirilmesi

Teşkilat yapısında üst yönetici ile harcama birimleri arasında yönetim kademesi yer almak şartıyla, bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama birimlerinin harcama yetkisi harcama türleri itibarıyla kısmen veya tamamen; merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde Maliye Bakanlığının, sosyal güvenlik kuramlarında ilgili bakanlığın, mahalli idarelerde ise İçişleri Bakanlığının uygun görüşü ve üst yöneticinin onayı ile bir üst yönetim kademesinde birleştirilebilir.

Uygun görüş talep yazılarında, harcama yetkisinin bir üst yönetim kademesinde birleştirilme gerekçesine ayrıntılı olarak yer verilmesi gerekir.

Üst yönetici ve yardımcılarına harcama yetkisinin birleştirilmesi suretiyle harcama yetkisi verilemez.

Bundan dolayı harcama yetkisi mahalli idare birimi olan belediyelerin üst yönetici olan Belediye Başkan ve Yardımcılarında birleşmesi mümkün değildir. Bu yetkinin  üniversitelerde de rektör ve rektör yardımcılarında birleşmesi mümkün değildir. Ancak, üniversitelerin döner sermaye işletmelerinin harcama yetkilisinin rektör olması bu hususa aykırılık teşkil etmektedir. Bu aykırılığın giderilmesi için mutlak surette mevzuat değişikliğine gidilip döner sermeye işletmelerinin harcama yetkililiğinin rektör/rektör yardımcısı dışında bir kişi tarafından yürütülmesi gerekmektedir.

Diğer Hususlar

Harcama yetkililiği ile ilgili çalışmamızın son kısmında ise konuya ilişkin önemli gördüğümüz bir kaç hususu maddeler halinde dile getirmeye çalışacağız.

1-Harcama yetkililiği ile muhasebe yetkililiği görevleri aynı kişide birleşmez.

2- Harcama yetkilisinin görevinden geçici süreyle ayrılması halinde bu görev yerine vekaleten atanan kişi tarafından yürütülür.

3-Kanunlarda kurul ve komisyon kararı ile yapılması gerektiği ifade edilen harcamalarda sorumluluk bu kurul ve komisyonlara aittir.

4-İdarelerin üst yöneticileri tarafından harcama yetkilisi belirlendiği ya da yetki devri yapıldığında yeni harcama yetkilisinin muhasebe yetkilisine bildireceği hükme bağlanmıştır. Bu uygulamanın genişletilerek kurumların harcama yetkililerinin her ne şekilde görevlendirilirse görevlendirilsin muhasebe yetkilisine bildirilmesi gerektiğini düşünüyoruz.

Bu yazının tüm hakları Mevzuatinyeri.com’a aittir. 5856 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 36. maddesi uyarınca alıntılanamaz. Aktif link verilmek suretiyle paylaşılabilir.

Diğer güncel makalelerimizden haberdar olmak için Facebook Grubumuza üye Olabilirsiniz.

Güncelleme Tarihi: 14 Eylül 2022, 22:12