KDK'dan geçmişe yönelik aile yardımı hakkında önemli karar

MAAŞ
09 Nisan 2023 Pazar 10:11

KDK'dan geçmişe yönelik aile yardımı hakkında önemli karar

KDK, aile yardımı ödeneğinin beyanname verdiği tarihten itibaren geriye dönük en fazla 3 aylık olarak ödenebileceğine dair toplu sözleşme hükmünün mevzuata uygun olmadığını belirterek ilgiliye aile yardımı ödeneğinin ödenmesi yönünde idareye tavsiyede bulundu.
Kararda; normlar hiyerarşisi gereğince ilgili mevzuat hükümleri kendinden bir önce gelen mevzuat hükümlerine aykırı olamayacağı gibi, bu hükümleri daraltıcı nitelikte de olamayacağı, dolayısıyla Devlet Memurları Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümlerinde bildirimin esas alınmış olması ve geriye dönük ödeme ile ilgili sınırlayıcı bir hüküm getirmemiş olmasına rağmen ilgili Toplu Sözleşme hükmünde bu şekilde kazanılmış hakkın kullanılmasını sınırlayıcı nitelikte hüküm konulmasının hukukun genel prensiplerine aykırılık oluşturacağı belirtildi.

T.C.

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ

KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

(OMBUDSMANLIK)

SAYI: 2023/4448-S.23.7253

BAŞVURU NO: 2022/17513

KARAR TARİHİ 05/04/2023

TAVSİYE KARARI

BAŞVURAN : ,TCKN:

Adres:

BAŞVURUYA KONU İDARE : SAĞLIK BAKANLIĞI

BAŞVURUNUN KONUSU : Aile yardımının geriye dönük ödenmesi talebi hk.

BAŞVURU TARİHİ : 29/11/2022

I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ

Kurumumuza yapılan başvuruda başvuran özetle; 31.10.2020’de evlendiği tarihten itibaren eşinin yalnızca 08.07.2022 ile 02.09.2022 tarihleri arasında 2 ay çalıştığını, geri kalan süreçte çalışmadığını, ilgili SGK dökümünün sunulduğunu, konu hakkında 03.10.2022 ve 21.11.2022 tarihlerinde iki farklı dilekçe yazdığını belirterek aile yardımı ödeneğinin tarafına ödenmesini talep etmektedir.

İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI

Kurumumuzun bilgi ve belge talebine verilen 23/1/2023 tarih ve sayılı cevabi yazıda özetle,

Sağlık Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığının 27/7/2022 tarihli yazısına atıfla;

Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Aile Yardımı Ödeneği” başlıklı 202 nci maddesinde “Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir. Bu yardım, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500, çocuklarından herbiri için de 250 gösterge rakamının (72 nci ay dâhil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir.” hükmüne yer verilmiştir.

Diğer taraftan mezkûr Kanunun “Aile yardımı ödeneğinin ödeme usulü” başlıklı 203 üncü maddesinde “Aile yardımı ödeneği Devlet memurlarına her ay aylıklariyle birlikte ödenir. (...)” denilmektedir. Aynı şekilde “Aile yardımı ödeneğine hak kazanma” başlıklı 204 üncü maddesinde ise “Memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneğine evlendiği; çocuk için ödenen yardıma da çocuğunun doğduğu tarihi takip eden ay başından itibaren hak kazanır.” bahsine yer verilmektedir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere, Kanunun 202 nci maddesi ile aile yardımı ödeneğinin kime, ne şekilde verileceği düzenlenmiş, 203 ve 204 üncü maddeler ile de bu hakkın ne zaman kazanılacağı hükme bağlanmıştır.

31.12.2005 tarihli ve 26040 (3. Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Merkezî Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliğinin “Kapsam” başlıklı 2 nci maddesinde “Bu Yönetmelik, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin ilgili mevzuatları çerçevesinde yapacakları harcamalarında ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgeleri ve bunlardan şekil ve türleri bu Yönetmelikte düzenlenmesi gerekenleri kapsar.” hükmü, “Sosyal Yardımlar” başlıklı 12 nci maddesinde ise; “Kamu personeline yapılacak sosyal yardım ödemelerinde, ödemenin çeşidine göre aşağıda belirtilen belgeler aranır. a) (...) Evlenme yardımı: Aile yardımı bildirimi (Örnek No: 14) ödeme belgesine bağlanır. b) Aile yardımı: Aylıklarla birlikte ödenen bu yardım, personelin ilk işe girişinde alınacak Aile Yardımı Bildirimine (Örnek: 14 ) dayanılarak ödenir. Bu bildirim, personelin aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişiklikler ile yer değiştirme suretiyle atama halinde yenilenir. Bildirimler, ödeme belgesinin (...) birinci nüshasına eklenir.” Eş/çocuk yardımının ödenebilmesi için evlenmenin/doğumun vuku bulmasından sonra hak sahibi tarafından bir beyanname verilmesi; aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişikliklerin de yine verilecek bir beyanname ile kurumuna bildirilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan, 25.08.2021 tarihli ve 31579 sayılı Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşmenin Genel Hükümler kısmının “Kapsam” başlıklı 1 inci maddesinde, “(1) Bu Toplu Sözleşme; kamu görevlilerinin geneline ilişkin mali ve sosyal haklarla ilgili bölümü 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarının, her bir hizmet kolu kapsamına giren mali ve sosyal haklarla ilgili bölümü ise ilgili hizmet kolu kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarının kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlileri hakkında uygulanır. (2) Bu Toplu Sözleşmede düzenlenmeyen mali ve sosyal haklar hakkında ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanmasına devam olunur.” denilmektedir.

Ayrıca mezkûr sözleşmenin “Aile Yardımı Ödeneğinden Geriye Dönük Yararlanma” başlıklı 36 ncı maddesinde ise “Aile yardımından yararlanılabilecek eş ve çocuk durumunda meydana gelen değişiklikleri daha sonraki tarihlerde bildiren personele, ilgili mevzuatı uyarınca aile yardımı ödeneği verilmesi koşullarının mevcut olması ve 01/10/2021 tarihinden öncesine taşmaması kaydıyla, anılan bildirime dayanılarak aile yardımı ödeneğinden yararlanabileceği tarihten önceki üç aya kadar olan dönem için de aile yardımı ödenekleri verilir.” hükmü yer almaktadır.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri ve yapılan açıklamalar doğrultusunda personele aile yardımı ödeneğinin ödenmesi bildirim esasına dayandığından eş/çocuk yardımı ödemesinin yapılmasında bildirim tarihinin esas alınması açıktır. Ancak geriye dönük ödemenin yapılması 31579 sayılı 6 ncı Dönem Toplu Sözleşmenin ilgili maddesi gereğince beyanname verdiği tarihten itibaren geriye dönük en fazla 3 aylık olarak ödenebileceği değerlendirilmektedir.

hususları bildirilmiştir.

İLGİLİ MEVZUAT

Anayasamızın “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74 üncü maddesinde “Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet

Bu belge, güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır.

Kavaklıdere Mah. Zeytindalı Caddesi No:4 Çankaya/ANKARA Telefon : 0 (312) 465 22 00 Faks : 0 (312) 465 22 65

e-Posta : [email protected] İnternet Adresi : www.ombudsman.gov.tr Kep Adresi: [email protected]

Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceler.”

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun “Kurumun görevi” başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrasında “Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”

14/07/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun;

“Aile Yardım Ödeneği” başlıklı 202 nci maddesinde “Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir. Bu yardım, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500, çocuklarından her biri için de 250 gösterge rakamının (72 nci ay dahil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. Eşlerden birine iş akdi veya toplu sözleşme gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği daha düşük ise, yalnız aradaki fark ödenir. (...)”

“Aile Yardımı Ödeneğinin Ödeme Usulü” başlıklı 203 üncü maddesinde “Aile yardımı ödeneği Devlet memurlarına her ay aylıklarıyla birlikte ödenir.(...)”

“Aile yardımı ödeneğine hak kazanma” başlıklı 204 üncü maddesinde “Memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneğine evlendiği; çocuk için ödenen yardıma da çocuğunun doğduğu tarihi takip eden aybaşından itibaren hak kazanır.”

Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara ilişkin 2022 ve 2023 yıllarını Kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşmenin “Aile yardımı ödeneğinden geriye dönük yararlanma” başlıklı 36 inci maddesinde “Aile yardımından yararlanılabilecek eş ve çocuk durumunda meydana gelen değişiklikleri daha sonraki tarihlerde bildiren personele, ilgili mevzuatı uyarınca aile yardımı ödeneği verilmesi koşullarının mevcut olması ve 01/10/2021 tarihinden öncesine taşmaması kaydıyla, anılan bildirime dayanılarak aile yardımı ödeneğinden yararlanabileceği tarihten önceki üç aya kadar olan dönem içinde aile yardımı ödenekleri verilir.’’

31/12/2005 tarih ve 26040 sayılı 3. Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliğinin;

“Amaç” başlıklı 1 inci maddesinde “Bu Yönetmeliğin amacı, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde malî işlemlerin gerçekleştirilmesi ve muhasebeleştirilmesi kapsamında, harcamalarda ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgeleri ve bunlardan bu Yönetmelikte düzenlenmesi gerekenlerin şekil ve türlerini belirlemektir.”

“Sosyal yardımlar” başlıklı 12 nci maddesinde “(...) b) Aile yardımı: Aylıklarla birlikte ödenen bu yardım, personelin ilk işe girişinde alınacak Aile Yardımı Bildirimine dayanılarak ödenir. Bu bildirim, personelin aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişiklikler ile yer değiştirme suretiyle atama halinde yenilenir. Bildirimler, ödeme belgesinin birinci nüshasına eklenir.”

düzenlemeleri yer almaktadır.

KAMU DENETÇİSİ SADETTİN KALKAN’IN KAMU BAŞDENETÇİSİNE ÖNERİSİ

Kamu Denetçisi tarafından yapılan inceleme ve araştırma neticesinde; başvurunun kabulü ve tavsiyede bulunulması yönündeki öneri, Kamu Başdenetçisine sunulmuştur.

DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE

Hukuka ve Hakkaniyete Uygunluk Yönünden

İdarece sunulan bilgi belgede konuyla ilgili olarak özetle; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümleri gereğince aylıklarla birlikte ödenen aile yardımının, personelin ilk işe girişinde alınacak Aile Yardımı Bildirimine dayanılarak ödeneceği, bu bildirimin, personelin aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişiklikler ile yer değiştirme suretiyle atama halinde yenileneceği, eş/çocuk yardımının ödenebilmesi için evlenmenin/doğumun vuku bulmasından sonra hak sahibi tarafından bir beyanname verilmesi, aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişikliklerin de yine verilecek bir beyanname ile kurumuna bildirilmesi gerektiği, ayrıca 6. Dönem Toplu Sözleşme hükümlerince aile yardımından yararlanılabilecek eş ve çocuk durumunda meydana gelen değişiklikleri daha sonraki tarihlerde bildiren personele, ilgili mevzuatı uyarınca aile yardımı ödeneği verilmesi koşullarının mevcut olması ve 01/10/2021 tarihinden öncesine taşmaması kaydıyla, anılan bildirime dayanılarak aile yardımı ödeneğinden yararlanabileceği tarihten önceki üç aya kadar olan dönem için de aile yardımı ödeneği verileceği açıklanmıştır.

Konuyla ilgili mevzuat incelendiğinde; 657 sayılı Kanun ile harcamalarda ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgelerin belirlendiği Harcama Belgeleri Yönetmeliği kapsamında kişilerin aile yardımına hak kazanması için gerekli şartların ve bildirim usulünün belirlendiği açık olup bildirimin süresine ilişkin bir düzenleme yapılmadığı ve aile yardım ödeneğinin geriye dönük talep edilemeyeceğine ilişkin aksine bir hüküm bulunmadığı görülmektedir. Bu doğrultuda aile yardımına hak kazananların, idareye bildirimde bulunarak geriye dönük aile yardımı ödenmesini talep etmelerine yasal bir engel bulunmadığı değerlendirilmektedir.

Somut olay incelendiğinde başvuranın 5/12/2019 tarihinden itibaren tabip olarak çalıştığı, 31/10/2020 tarihinde evlendiği, aile yardımı ödeneği almadığını fark ettiği, konu hakkında 03.10.2022 ve 21.11.2022 tarihlerinde iki farklı dilekçe yazarak aile yardımı ödeneğinin tarafına ödenmesini talep ettiği, dilekçesinde, eşinin, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak çalıştığı 8/7/20221/9/2022 tarihleri arasındaki dönem hariç olmak üzere, evlendikleri 31/10/2020 tarihinden itibaren geriye dönük ödenmeyen aile yardımı ödeneğini idareden talep ettiği, Diyarbakır İl Sağlık Müdürlüğünce 24/11/2022 tarihli yazıda, başvuranın beyan verdiği tarihten itibaren aile yardımı ödemesinden yararlandırıldığı, ayrıca hakem kurulunun 28/08/2019 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan yazısına istinaden aile ve çocuk yardımlarının, kuruma ibraz tarihinden itibaren ve 15/01/2018 tarihinden öncesine taşmaması kaydıyla, alınan bildirime dayanılarak aile ve çocuk yardımı ödeneğinin geçmişe dönük 3 ay verilebildiğinin hatırlatıldığı, 3 aylık geçmişe dönük aile yardımının 2022 Eylül ayı maaşıyla ödendiği anlaşılmaktadır.

Toplu Sözleşme hükümleriyle geçmişe dönük ödemenin 3 ayla sınırlandırılması hususunda, Ombudsmanın aynı konudaki 2022/5252 numaralı başvuruya ilişkin Tavsiye Kararı’nda özetle;

“(...) Toplu Sözleşme hükmü ile memurlara yeni bir hak verilmesinden ziyade, memurların zaten sahip oldukları hakkın kısıtlandığının görüldüğü, emsal nitelikteki Danıştay 11. Dairesinin 13/06/2014 tarihli ve E:2013/3728, K:2014/4312 sayılı kararında da; “emekliliği hak etmiş olan memurlara toplu sözleşmeye göre hiçbir sosyal denge yardım ödemesi yapılamayacağı yolunda bir hüküm konulmasıyla, memurlara sosyal denge tazminatı ödenmesinin dayanağı olan mevzuatta yer verilmeyen kısıtlamalar getirildiği ifade edilerek, davacının parasal haklarından yoksun bırakılmasında hukuka uygunluk bulunmadığına hükmedilmiş ve bu durumun tarafların sözleşme şartlarını belirleme yetkisi kapsamında değerlendirilmesi suretiyle davanın reddi yönünde tesis edilen İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmediği ” hususlarının belirtildiği,

Normlar hiyerarşisi gereğince ilgili mevzuat hükümleri kendinden bir önce gelen mevzuat hükümlerine aykırı olamayacağı gibi, bu hükümleri daraltıcı nitelikte de olamayacağı, dolayısıyla Devlet Memurları Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümlerinde bildirimin esas alınmış olması ve geriye dönük ödeme ile ilgili sınırlayıcı bir hüküm getirmemiş olmasına rağmen ilgili Toplu Sözleşme hükmünde bu şekilde kazanılmış hakkın kullanılmasını sınırlayıcı nitelikte hüküm konulmasının hukukun genel prensiplerine aykırılık oluşturacağı,

görülmektedir.

Şikâyet konusuyla benzer nitelikteki taleplerle ilgili Aksaray İdare Mahkemesinin 24/07/2013 tarihli ve E:2013/367, K:2013/675 sayılı kararı ile Manisa İdare Mahkemesinin 25/11/2014 tarihli ve E:2014/367, K. 2014/798 sayılı kararında aile yardımı ödeneğinin geriye dönük ödenebileceği, buna dayanak olaraksa ilgili kararlarda “Dava dosyasının, yukarıda yer alan mevzuat hükümleri ile bir arada değerlendirilmesinden, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi memurlara aile yardımının ne şekilde ve ne zaman ödeneceği açıkça hükme bağlanmış olmakla beraber geriye dönük olarak talep edilemeyeceği yönünde bir düzenlemenin bulunmadığı (bu yönde bir hükme yer verilmediği) anlaşılmaktadır.” hususunun gösterildiği tespit edilmiştir.

Ayrıca, Anayasanın “Ücrette adalet sağlanması” başlıklı 55 inci maddesinde "Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır” hükmü düzenlenmiş olup, bu kapsamda da bir sosyal yardım olan aile yardımının ilgili idare tarafından başvuran kişiye ödenmesi aynı zamanda sosyal devlet ilkesinin de bir sonucudur. (...) ”

hususları kaydedilmiştir.

Yukarıda anlatılan hususlar, başvuranın iddiaları, idarenin konu ile ilgili açıklamaları, mevzuat, Ombudsmanın emsal 2022/11371, 2022/5252, 2022/5326 numaralı Tavsiye Kararları, yargı kararları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; başvuranın geriye dönük aile yardımı ödenmesi talebinin idarece reddinin hukuka ve hakkaniyet aykırı olduğu, aile yardımı ödeneğinin, başvuranın bildirimde bulunduğu tarihe bakılmaksızın mevzuatta gerekli şartları haiz olduğu tarihi takip eden aybaşından itibaren ödenmesi gerektiği sonuç ve kanaatine ulaşılmıştır.

iyi Yönetim ilkeleri Yönünden Değerlendirme

İyi yönetim ilkelerine 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde yer verilmiş olup başvuruya konu idarenin söz konusu ilkelere uygun davrandığı değerlendirilmiştir.

HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA

A. Dava Açma Süresinin Yeniden Başlaması

6328 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, bu Tavsiye Kararının idareye tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde idare tarafından herhangi bir eylem ya da işlem tesis edilmezse (varsa) dava açma süresinden kalan süre işlemeye devam edecek olup İdare Mahkemesinde yargı yolu açıktır.

KARAR

Yukarıda açıklanan gerekçe ve dosya kapsamına göre BAŞVURUNUN KABULÜNE;

Aile yardımı ödeneğinin, ödenmemiş olan kısmının, geriye dönük olarak başvurana ödenmesi yönünde SAĞLIK BAKANLIĞINA TAVSİYEDE BULUNULMASINA,

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, idare tarafından bu karar üzerine tesis edilecek işlemin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna,

Kararın BAŞVURANA ve SAĞLIK BAKANLIĞINA tebliğine,

Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verildi.

Şeref MALKOÇ

Kamu Başdenetçisi

YORUM EKLE