DENETiM TÜRLERi

Denetim türleri  şu üç başlık altında ele alınabilir: Finansal tabloların denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi.

Finansal Tabloların Denetimi

Bilindiği gibi muhasebe sürecinde işletme ile ilgili finansal nitelikli işlemlerin tanımlanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve bunların özetlenmesi; muhasebenin birinci işlevini oluşturmaktadır. Bu sürecin sonunda elde edilen çıktılar; muhasebe bilgisinin özetlendiği temel finansal tablolar olan bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu ve öz kaynaklarda değişim tablosudur.

Finansal tablolar, işletme dışına işletme ile ilgili finansal bilgi sunmanın temel araçlarıdır ve işletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını para birimi olarak gösterir. Ancak işletme ile ilgili bilgilerin tümünün bu temel finansal tablolarla sunulması olanaklı olmayabilir. Muhasebenin birinci işlevi sonucunda özetlenmiş bilgilere dayanılarak elde edilen bu tabloların yanı sıra finansal muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin de raporlanması gerekir. Bu da finansal tabloların yanı sıra muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin iletilmesi ile ilgili olan araçları da içeren finansal raporlamayı ifade eder. Görüldüğü gibi finansal raporlama, daha geniş içeriklidir ve finansal tablolarda sunulamayan finansal olmayan verileri de içerir.

Finansal tabloların denetiminin amacı, ilgili taraflara  sunulmuş geniş içerikli bilgilerin bu tabloların düzenlenme ilkelerine ve amacına uygun olarak konmuş ölçütlerle uyumlu olup olmadığını belirlemektir. Burada bu ölçütleri oluşturan temel öge, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleridir. Denetçi, daha sonra da değinileceği gibi, denetim raporunda da incelemiş olduğu finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkeleriyle uygunluğunu ortaya koyacaktır.

Uygunluk Denetimi

Her işletme; faaliyet amaçlarına ulaşmak için işletme içinde bir dizi yordamı, kuralı ve politikayı oluşturmak ve bunları uygulamak zorundadır. Ayrıca yasalar ve hükümetlerce yapılan düzenlemeler de işletmece uyulması zorunlu (veya gerekli) olan ve iç işleyişe yansıyan ögelerdir.

İşletme yönetimi; konmuş bu politikalara, kurallara, yordamlara örgüt bölümlerince uyulup uyulmadığını belirlemek amacıyla denetim yapılmasını isteyebilir. Denetçi için bölümlerce uyulması gerekli bu kurallar, ölçütlerdir; bölümlerin bu ölçütlere uyma ve uygulama derecesinin denetçi tarafından belirlenmesi uygunluk denetimidir. Doğal olarak uygunluk denetiminden elde edilen sonuçlar, denetçi için finansal tabloların denetiminde de yol gösterici olacaktır. Denetçi, örgüt bölümlerinin kurallardan uzaklaşmasının finansal tablolara bir sorun olarak yansıyabileceğini ya da kurallara uygun hareket edilmesinin finansal tabloların doğruluğunu güçlendirecek bir yansıması olacağını düşünerek denetimini planlayacaktır. işletmenin kasada nakit olarak belirli bir miktar parayı bulundurması, kural olarak benimsenmiş olabilir. Bunun amacı, günlük gereksinimin dışındaki nakdin bankaya aktarılarak değerlendirilmesi ve hırsızlık, dolandırıcılık gibi risklerin azaltılmasıdır. işletmenin koymuş olduğu bu kurala uyulup uyulmadığının denetçi tarafından belirlenmesi, uygunluk denetimine örnek olarak verilebilir.

Öte yandan denetçi; konmuş kuralların uygunluğunu ve etkinliğini de gözden geçirmeli, denetiminde bunu göz önünde tutmalı ve üst yönetime iletmelidir. Anlaşılacağı gibi uygunluk denetimi, daha çok işletme içine yönelik olarak gerçekleştirilmekte ve üst yönetime raporlanmaktadır. Bu nedenle uygunluk denetimini gerçekleştiren denetçi; daha çok iç denetçi, gerekirse de bağımsız bir dış denetçi olabilir.

Faaliyet Denetimi

Faaliyet denetimi, örgütsel faaliyetlerin sistematik bir biçimde incelenerek bu faaliyetler için kullanılan kaynakların etkinlik ve verimliliğe ilişkin sonuçlarının saptanmasıdır. Etkinlik, işletmenin bölümler temelinde belirlemiş olduğu hedeflerine ulaşmasının ölçüsüdür. Verimlilik ise belirlenmiş hedeflerle  bu hedeflere ulaşmak için kullanılan kaynakların birbirine oranıdır. Faaliyet denetiminin amacı, bir başarım (performans) denetimi yaparak geliştirilecek ve/veya düzeltilecek alanları tanımlamak ve öneriler geliştirmektir. Faaliyet denetimi, başarım denetimi veya yönetim denetimi olarak da anılmaktadır ve genellikle finansal tabloların denetiminden veya uygunluk denetiminden daha güç bir denetimdir. Çünkü etkinliğin ve verimliliğin ölçülebilir ölçütlerini belirleyerek değerlemek ve bunların tanımlanmış amaçlarla uygunluğunu ortaya koymak gerekmektedir ki bu da anlaşılacağı gibi oldukça güçtür