Cebri kamu gelirleri kısa ders notu

CEBRİ KAMU GELİRLERİ

1. vergiler,

Devletin ya da devredilmiş vergilendirme yetkisine sahip diğer kamu tüzel kişilerinin, kamu hizmetlerinin finansmanını gerçekleştirmek üzere bireylerden ve topluluklarından hukuki cebir altında aldıkları karşılıksız parasal değerlere vergi denir.

2. harçlar,

Belli kamu kurumlarınca yerine getirilen belli bazı somut hizmetlerden yararlananlardan bu hizmetler karşılığında alınan cebri nitelikte ödentiler harç adını alır.

3. resimler,

Kamu idarelerinin verdiği bir izin ya da sağladıkları bir ayrıcalık karşılığında ilgililerden aldıkları cebri kamu gelirleridir. Ülkemizde halihazırda resim uygulaması yoktur, günümüzde resimler kaldırılmış, bu nitelikte kamu gelirlere harç veya vergi adı altında düzenlenmiştir. Örneğin gümrük resmi yerine gümrük vergisi, damga resmi yerine damga vergisi getirilmiştir.

4. şerefiyeler-harcamalara katılma payları,

Yerel yönetimlerce yapılan bazı bayındırlık hizmetleri sonucunda o hizmetlerden yarar gördüğü varsayılan gayrimenkul sahiplerinden alınan cebri nitelikte bir kamu geliridir. Örneğin belli bir yere yeni bir bulvar açılmış, yol asfaltlanmış veya kaldırım yapılmış ise o çevredeki taşınmaz sahiplerinden bu hizmet nedeniyle taşınmazlarının değerinin artmış olması varsayımı üzerine şerefiye alınır. Bu bağlamda belediye yaptığı bu hizmetten yarar sağlayanlardan buna karşılık yapılan hizmetin maliyetine bir ölçüde katılmalarını ister.

5. para ve vergi cezaları,

Suç topluma zarar verdiği ya da toplumsal hayat için tehlike arz ettiği için yasaklanan insan davranış ve eylemleridir. Bu yasağa rağmen suç sayılan fiilleri işleyenler hakkında devlet çeşitli ceza yaptırımları uygular. Ceza yaptırımı ile kişi sahip olduğu bir değerden (yaşam, özgürlük veya malvarlığı biçiminde) mahrum bırakılır. Para cezalarında kişi işlediği suç nedeni ile maddi varlığının bir kısmını oluşturan parasal değerlerinden mahrum bırakılır. Para cezası yasalar ile yasaklanmış bir kısım eylemlerin işlenmesi nedeniyle gündeme gelen, malvarlığına dahil bazı parasal değerlerden yoksun kalma sonucu doğuran bir ceza yaptırımı türüdür

6. fonlar,

Fonlar, özellikle 80’li yıllardan sonra önem kazanmış bir kamu geliri türüdür. Bu dönemde klasik bütçe ilke ve uygulamalarından kurtulabilmek ve zorunlu bazı işlemler için kolayca harcama yapabilmek için fonlar getirilmiştir. Fon, bütçe içi ya da dışı belli kaynaklardan temin edilerek belli amaçlar için harcanmak üzere özel hesaplarda hazır tutulan kamusal nitelikli paralar olarak tanımlanır.

 7. maliye-para politikası tedbirlerinden doğan gelirler,

Devletin mali alanda egemen olması ona vergilendirme, para basma, borçlanma ve maliye-para politikası tedbirleri alma gibi bazı yetkiler verir. Devlet bu yetkilerini kullanıp bazı önlemler alarak gelir elde edebilir. Devlet kâğıt ve maddi değeri fazla olmayan nikel gibi madenler kullanarak banknot ve madeni para basar. Örneğin; madeni paranın üzerindeki değer (itibari değeri-alım gücü) 1 TL olmasına karşın bu paranın 1 TL’lik maden değeri yoktur. . Kâğıt paraların (banknot) basım maliyeti madeni paralara göre daha da düşüktür. Devlet bu durumdan dolayı bir gelir elde eder. Yine ulusal para biriminin değerinin yabancı paralar karşısında düşürülmesidevalüasyon (böylece ihraç konusu malların fiyatı düşeceğinden dış ticaret ve bunun vasıtası ile dış ticaretten alınan vergiler artar) veya karşılıksız para basılması suretiyle dolaşımdaki para miktarının arttırılması (böylece emisyon hacmi genişleyeceğinden vergi toplanması da kolaylaşır) gibi para operasyonları ve maliye politikası tedbirleri sayesinde de kısa vadede kamu geliri elde edilebilir.

8. mali tekeller,

Devletin kolay gelir elde etme yollarından biri mali tekel kurmak olarak belirtilebilir. • Devlet, talebi esnek olmayan veya talep esnekliği az olan, insanların mutlaka tüketmek zorunda kaldıkları, adeta bağımlı oldukları bazı malların üretimini veya üretimi ile birlikte dağıtımını ve satışını kendi tekeline alır, böylece başkalarının bu alanda faaliyette bulunmalarını hukuken yasaklar. Örneğin devletin içki ve sigara tekeli söz konusuysa bu alanda ikinci bir arz kaynağı devletin karşısına çıkamaz. Burada devlet tekeline aldığı malları maliyetlerinin çok üstünde bir bedelle satar ki mal bedelinin maliyetin ötesindeki kısmı devletin kârını oluşturur.  Devlet ülkemizde geçmişte tuz, alkol ve tütün mamulleri, kibrit, şeker, çay gibi talep esnekliği zayıf olan ya da hiç olmayan bir takım malların üretimini, satışını ya da her ikisini birden kendi tekeli altına alıp bu alanlarda mali tekeller oluşturmuş, bu malları normal kârın çok üzerinde bir kâr ile satışa sunmak suretiyle de uzunca bir süre özel nitelikte bir kamu geliri türü elde etmiştir.

9. parafiskal gelirler-vergi benzerleri, 1

Vergi benzerleri anlamına gelen parafiskal gelirler, kamu yararına yönelik bir kısım kuruluşların sundukları hizmetlerin finansmanında kullanılmak üzere, kuruluş mensuplarından ya da kuruluşla ilgili üçüncü kişilerden topladıkları ve merkezi yönetim bütçesi dışında muhasebeleştirilen kamusal gelirlerdir.

• Parafiskal (vergi benzeri) gelirler, belirli amaçların gerçekleştirilmesi için kurulmuş sosyal güvenlik kuruluşları ile mesleki kamu kurumlarına, bu amaçlarına ulaşmak için kullanmak üzere gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya çıkan bütçe dışı bir kamu geliri türüdür.

• Bu gelirleri prim veya aidat adı altında devlet değil fakat ilgili kuruluşlar (sosyal güvenlik kurumları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları -barolar, odalar, borsalar vb. gibi-) toplar. Bu sisteme üye olan veya ilgili mesleğe mensup olan herkes bu gelirleri ödemek zorundadır.

10. cebri-zorunlu borçlanmalar.

Zorunlu borçlanmalarda kişinin iradesine bakılmaksızın devlet bir yasaya dayanarak kişilerden hukuki cebir altında borç alır.

• Burada bir borç ilişkisi mevcut olmakla birlikte bu ilişki tarafların serbest iradeleri ile değil fakat ilişkinin borçlu tarafını oluşturan devletin kamu gücünü kullanıp dayatmada bulunması sureti ile cebren kurulur, böylece kişiler ve toplulukları devlete istediği tutar kadar borç vermek zorunda kalır.

• Zorunlu borçlanmayı vergiden ayıran husus, vergide bir geri ödemenin kesinlikle söz konusu olmaması, borçlanmada ise borç alınan paranın devletin öngördüğü faizi-neması ile birlikte sonuçta

geri ödenmesidir.

• Zorunlu borçlanmanın cebri kamu geliri olması nedeni ile bu borçlanma türünde vade çok uzun zamana yayılmakta faiz oranı da çoğunlukla piyasa faizinin altında tutulmaktadır. Uzun süreli vade

düşük faiz oranı da devlet lehine bir kaynak sağlamaktadır.