Harcırah kanuna göre mutat taşıt ve mutat yol kavramları 

Harcırah Kanununda yol gideri bir görevin yapılması amacıyla bulundukları yerden (memuriyet mahallinden) başka bir yere sürekli veya geçici görevle gönderilen memur ve hizmetlilerin yolculuk edecekleri taşıt araçlarına ödeyecekleri ücreti ifade etmektedir. Kanunun “Harcırah hesabında esas tutulacak yol” başlıklı 6’ncı maddesi; “Harcırah, bu kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, gidip gelmeye en uygun ve kullanılması mutat (alışılmış, herkesçe kullanılan) olan yol ve taşıt araçları üzerinden verilir.

Gidip gelmeye en uygun ve kullanılması mutat (alışılmış) olan bu yolda hem muayyen, (belirli) hem gayrimuayyen (belirsiz) tarifeli taşıt işletilmekte ise harcırah hesabında muayyen (belirli) tarifeli taşıt esas alınır. Bu yol ve taşıt, yolculukta geçen süreye göre memur veya hizmetli ile ailesi için ödenmesi gereken gündelik ve taşıt ücretleri toplamı dikkate alınarak memur veya hizmetlinin mensup bulunduğu dairece tespit olunur. Birinci fıkraya göre takip edilmesi gereken yolun dışında bir yoldan veya kullanılması gereken taşıt aracından başka bir araçla yolculuk yapılmasının işin gereğine göre zorunlu olması halinde, bu yol ve taşıt aracına ilişkin masrafların kabulü merkezde ita amiri veya bu durumda olan amirlerin, taşrada memur veya hizmetlinin mensup olduğu kurumun ita amiri durumunda olan kimsenin veya mahallin en büyük askeri ve mülki amirinin önceden verilmiş yazılı bir emri bulunmasına bağlıdır. Ancak, işin veya hizmetin gerekli kıldığı durumlarda uçak kiralamak suretiyle seyahat edilebilmesi, seyahatin yurt içinde olması ve bu seyahatle ilgili Bakanın veya misafiri yabancı Bakanın bizzat katılması hallerinde mümkündür.” hükmüne amirdir.

Harcırah hesabında esas alınacak yol ve taşıt araçlarına ilişkin ilke ve esasların belirlendiği kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere; harcırah hesabında esas tutulacak yolun taşıması gereken şartlar;

• Gidip gelmeye en müsait olması,

• Takibi mutat bulunması,

• Az masraf icabetmesi, şeklinde belirlenmiştir.

Buradan da anlaşılacağı gibi harcırahın hesaplanmasında Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça gidip gelmeye en uygun ve kullanılması mutat olan yol ve taşıt araçları dikkate alınmasından amaçlanan, yolun gidip gelmeye elverişli olması, rahat ve emniyet içinde yolculuk yapılması, seyahatin mümkün olduğu kadar aktarmasız yapılması önem arz etmekte olup daha açık ifadeyle burada seyahat edenlerin çoğunluğu tarafından tercih edilen ve bu nedenle üzerinde taşıt araçlarının en yoğun işlediği yol ve taşıtın seçilmesi gerektiği anlaşılmalıdır. Buna göre, memuriyet mahalli dışına sürekli veya geçici görevle gönderilen kişilere verilecek harcırahın hesaplanmasında, aynı yere giden vatandaşların çoğunluğunun izlediği yol ve kullandığı taşıt hangisi ise o esas alınacaktır. Ancak kullanılması mutat olan (yani alışılmış, çoğunluğun tercih ettiği) yolda hem muayyen tarifeli, hem de gayri muayyen tarifeli taşıt işletilmekte ise, harcırah muayyen tarifeli taşıta göre hesaplanması gerekmektedir

İzlenmesi gereken taşıt araçlarından başka bir araçla yolculuk edilmesinin işin gereğine göre zorunlu olması halinde ise, belirlenen yoldan başka bir yol üzerinden veya mutat taşıttan başka bir taşıt ile yolculuk yapılmasının işin gereğine göre zorunlu olması ön şartına bağlı olup ayrıca, bu yol ve taşıt aracına ilişkin masrafların kabulü için ita amiri (harcama yetkilisi) durumunda olan kimselerin önceden vermiş oldukları yazılı bir emrin bulunması gerekmektedir. Bununla birlikte, denetim elemanlarınca takip edilmesi gereken yolun dışında bir yoldan veya kullanılması gereken taşıt aracından başka bir araçla yolculuk yapılması durumunda yazılı emir almasına gerek bulunmamaktadır. Böyle bir durumda, sonradan harcama yetkilisince bahse konu yolculuğa ait belgelerin tasdiki (yolluk bildirimi onayı veya bu hususta ayrı bir yazı ile) bu iznin varlığı için yeterli bulunmuştur.