Türk Ceza Kanununa Göre Rüşvet Suçu ve İrtikap Suçu Ayrımı

Rüşvet ve irtikap suçları birbirine çok benzeyen suçlardır. İrtikap suçu, rüşvet suçuna göre daha ağır bir fiil olarak kabul edilmiştir. İki suç arasındaki benzerlik, uygulamada birbirinden ayrım yönünden hayli güçlükler yaratabilmektedir.

İrtikap suçunun faili, Türk Ceza Kanununun uygulanması yönün­den memur sayılanlar olmasına rağmen; rüşvet suçunun faili memur dışındaki kişiler de (kamu görev ve hizmeti yanında resmi nitelikteki işleri yapanlar) olabilmektedir.

İrtikapta suçun yapıcı davranışlarını gerçekleştiren müteaddi durumda olan memurdur. Karşı taraf ise mağdur ve rızası manevi zor yada hile ile elde edilmiştir, mağdur manevi zora dayalı irtikapta me­mura sağladığı çıkarın yasal olmadığını bildiği halde inandırarak ve halasından yararlanmak suretiyle irtikapta yasal olmadığını bilmez.

Rüşvet, memurun karşı taraf ile aralarında serbest iradelerinin ürünü olan ve karşılıklı rızaya dayanan bir anlaşma sonucunda yasa dışı çıkar elde etmesidir. Rüşvet suçunun söz konusu olabilmesi için kişi tarafından memura veya memur tarafından kişiye doğrudan yada dolaylı bir öneri yapılması şarttır. Tarafların serbest iradeleriyle rüşvet konusunda anlaşmalarıyla suç tamam olur. çıkar sağlanacağına dair söz verilmesi suçun oluşması için yeterlidir.

İrtikap suçunda; memur, memuriyet sıfatını veya görevini suistimal ile bir kimseyi ikna veya icbar etmek suretiyle kendisine veya başkasına bir çıkar sağlarken; rüşvet suçunda, memur, yasal olarak yapmaya veya yapmamaya mecbur bulunduğu bir işi yapmak ya da yapmamak için, rüşvet verenin rızasıyla kendisine veya başkasına bir çıkar sağ­lın naldadır.

İrtikap suçunun oluşması için, bir şeyin yapılıp yapılmama durumu söz konusu değildir. Rüşvet suçunda ise, tam aksine memurun yetkisi dahilinde bulunan bir şeyin yapılması ya da yapılmaması söz konusudur.

İrtikap suçu için, memurluk sıfatının veya memuriyet görevinin suistimali suretiyle haksız yere bir kimseden çıkar sağlanması yeter­lidir.

İrtikap suçunda, veren ve alan arasında herhangi bir anlaşma söz konusu değildir.

Mağdurun rızası; hile veya zorla elde edilmektedir. Dolayısıyla irtikap suçu tek taraflıdır ve karşı tarafa ceza verilmesi mümkün de­ğildir.

Rüşvet suçunda ise, irtikabın tam aksine taraflar arasında bir an­laşma vardır ve her iki taraf da cezalandırılmaktadır.

Rüşvet ve irtikap suçlarının birbirinden ayırımındaki en önemli zorluk; irtikap suçundaki icbar unsurunun açık olarak belli olmadığı durumlarda ortaya çıkmaktadır.

İrtikap suçunda, haksız olarak sağlanan çıkarın miktar ve değerinin az olması halinde, ceza azaltılarak uygulanmaktadır. Rüşvet suçunda ise, böyle bir uygulama söz konusu değildir.

İrtikap suçunda, elde edilen çıkar haksız olduğundan, mağdurun Verdiği para veya sair çıkarları geri alma hakkı varken; rüşvet suçun­da, suça konu para ve çıkarlar müsadere edilmekte ve değerine göre nispi para cezasına hükmolunmaktadır.

Bunun yanı sıra, irtikapta haksız sağlanan çıkarın iadesi sorumlu­luğu ortadan kaldırmamaktadır. Rüşvette ise, belirli koşullarda, yapı­lan red ve iadeler sorumluluğu kaldırabilmektedir.

İkna yoluyla irtikap pasif ve aktif olmak üzere ikiye ayrılır; aktif İrtikapta fail memur hileli davranışlarda bulunmakta, pasif irtikapta ise fail memur hatadan yararlanmaktadır.

Cebri irtikap kandırmak suretiyle işlenebilir. Örneğin; vergi memu­ru çıkar temin edilmediği halde yasal işlem yapacağını ve vergi ta­hakkuk ettireceğini ileri sürerek menfaat temin edebilir. Halbuki böyle bir imkanı yasal olarak yoktur. Bu durumda mağdur tehdidi gerçek sanmaktadır. Bu tür irtikabı hileli davranışla gerçekleştirilen irtikap olarak vasıflandırmak gerekebilir.

İrtikap suçu ile rüşvet suçu arasındaki başlıca farklıkları aşağıdaki noktalarda özetleyebiliriz.

• İrtikap tek taraflı, rüşvet iki taraflı bir suçtur.
• İrtikap suçunda yararı temin eden suçlu sayılmadığı halde rüşvet suçunda suçlu sayılır.
• İrtikapta fert suç kastı ile hareket etmezken, rüşvette ise suç kastı vardır.

İrtikapta fert meşru zeminde fail memur haksız zemindedir. Rüşvet suçunda ise her iki taraf haksız zemindedir.

                                                                                                                                                                           Bülent ÜNGÜT

                                                                                                                                                                            Kamu İç Denetçisi

Bu yazının tüm hakları Mevzuatinyeri.com’a aittir. 5856 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 36. maddesi uyarınca alıntılanamaz. Aktif link verilmek suretiyle paylaşılabilir.

Diğer güncel makalelerimizden haberdar olmak için Facebook Grubumuza üye Olabilirsiniz.

Güncelleme Tarihi: 02 Ekim 2019, 11:00