Harcama yetkisinin devri

5018 sayılı kamu mali yönetim ve kontrol kanununda  bazı hallerde harcama yetkisinin devredilebileceğini ve bu konuda gerekli düzenlemeleri yapmaya Maliye Bakanlığının yetkili olduğunu düzenlemiştir. Maliye Bakanlığı konuya ilişkin olarak “1 ve 2 Seri No.lu Harcama Yetkilileri Hakkında Genel Tebliğleri” yayımlamıştır.

Buna göre, harcama yetkililiğinin devrine ilişkin olarak Kanunun ilgili maddeleri ve anılan tebliğlerde yer alan düzenlemeler aşağıdaki gibidir:

1) Harcama yetkisi hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere devredilebilir. Ancak harcama birimlerinde her zaman bir alt yöneticiye rastlamak mümkün değildir. Harcama yetkilileri, kamu hizmetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde sunulmasını sağlamak amacıyla aşağıda belirlenen sınırlar dahilinde harcama yetkisini devredebilirler. Buna göre kamu idarelerinin;

-Merkez teşkilatı harcama yetkilileri bu yetkilerini yardımcılarına, yardımcısı olmayanlar ise hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere,

-Merkez dışı birimlerinde ise bölge müdürleri veya eşdeğer yetkililer, il müdürleri veya eşdeğer yetkililer ile nüfusu 50.000’i aşan ilçelerin ilçe müdürleri veya eşdeğer yetkililer harcama yetkilerini yardımcılarına,

- Belediye ve il özel idareleri ile bunlara bağlı idarelerin harcama yetkilileri bu yetkilerini yardımcılarına, yardımcısı olmayanlar ise hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere,

- Mahalli idare birliklerinde birlik başkanı harcama yetkisini birlik genel sekreteri, birlik müdürü veya birim amirlerine, kısmen veya tamamen devredebilirler. Her bir harcama işlemi itibarıyla, mal ve hizmet alımlarında ikiyüzellibin Türk Lirası, yapım işlerinde ise birmilyon Türk Lirasını aşan harcamalara ilişkin harcama yetkisi hiçbir şekilde devredilemez.

Harcama yetkisi aşağıdaki şartlara uygun olarak devredilir:  

- Yetki devri yazılı olmak zorundadır.

- Devredilen yetkinin sınırları açıkça belirlenmiş olmalıdır.

- Merkez teşkilatında harcama yetkisinin devri ve bu yetkinin geri alınması üst yöneticiye, mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine; merkez dışı birimlerde ise mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine yazılı olarak bildirilmelidir. Harcama yetkisi devrinde mali sorumluluk da devredilmiş olur; ancak yetki devri, yetkiyi devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Diğer bir ifade ile idari sorumluluk devredilemez.

2) Harcama yetkilisi geçici görev, hastalık, izin gibi nedenlerle görevinde bulunmadığı durumlarda vekaleten yerine bakan kişi harcama yetkisini kullanır. Bu kişi kendi biriminden bir görevli olabileceği gibi diğer birim amirlerinden birisi de olabilir.

3) Harcama yetkisi ile muhasebe yetkisi aynı kişide birleşemeyeceğini hükmettiğinden, iki görevin çakışması durumunda ya harcama yetkililiği görevinin ya da muhasebe yetkililiği görevinin devredilmesi gerekir. Bu hükme istinaden, mali hizmetler birim amiri muhasebe yetkisini kullanmak zorunda kalırsa mali hizmetler biriminin harcama yetkililiği üst yönetici veya belirleyeceği bir kişi marifetiyle yürütülür. Muhasebe yetkisini uhdesinde tutan mali hizmetler birim amirinin harcama yetkisini alt kademede birisine devretmesi uygun değildir. Bu husus Kanunda ve ilgili düzenlemelerde açıkça ifade edilmese de, harcama birimi ve yetkililiği kamu mali yönetim sisteminin temel omurgasıdır. Bundan dolayı harcama yetkililerine birçok görev ve sorumluluk yüklenmiştir. Örneğin bütçenin hazırlanması, performans hedef ve göstergelerinin belirlenmesi, harcama talimatı vermesi ve bütçe uygulandıktan sonra birim faaliyet raporu hazırlanması gibi önemli görevler icra etmektedir. Bu gibi önemli fonksiyonları olan harcama yetkililiğinin alt kademeden ziyade üst yönetime devredilmesinin daha olacağı kanaatindeyim.

4) Harcama yetkililiğinin belirli konulara ilişkin bazı yetkileri diğer birimlere özellikle destek birimlerine devredilebilir. Burada tartışma götürebilir bir konu da, Harcama Yetkilileri Hakkında Genel Tebliğ (Seri No: 2) 1’inci maddesinin (d) bendinde harcama yetkililerinin ihale yetkisi ile sınırlı olmak üzere harcama yetkilerini destek hizmetleri birimine devredebilmesidir. Bu düzenlemeye göre, harcama yetkilileri ilgili mevzuatı uyarınca ihale usulleriyle yapılacak mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde ihale işlemlerine ilişkin olarak, ihale yetkisiyle sınırlı olmak üzere harcama yetkilerini, üst yöneticiden onay almak suretiyle, idarenin destek hizmetlerini yürüten birim yöneticilerine devredebilir.

Bu durumda, ihale onay belgesinin düzenlenmesinden sözleşmenin imzalanmasına kadar geçen süreçteki tüm ihale işlemlerine ilişkin ihale yetkisi destek hizmetleri birim yöneticisi tarafından kullanılacaktır. İşin yaklaşık maliyetinin belirlenmesi ve teknik şartnamenin hazırlanması gibi ihale öncesi işlemlerin ilgili harcama birimi, destek hizmetleri birimi veya idarenin diğer birimleri tarafından hazırlanması mümkün bulunmaktadır.

Destek hizmetleri birimi, harcama birimlerinin ihtiyaçlarını birleştirmek suretiyle 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümleri çerçevesinde karşılayabilir. Birden fazla harcama biriminin doğrudan temin limiti dahilindeki ihtiyaçlarının, destek hizmetleri birimi tarafından birleştirilerek ihale usulleriyle karşılanması da mümkün bulunmaktadır.

5) 5018 sayılı Kanunun 60’ıncı maddesinin ikinci fıkrasında, alım, satım, yapım, kiralama, kiraya verme, bakım-onarım ve benzeri mali işlemlerden idarenin tamamını ilgilendirenler destek hizmetlerini yürüten birim; sadece harcama birimlerini ilgilendirenler ise harcama birimleri tarafından gerçekleştirileceğini hükme bağlamıştır. Ancak, harcama yetkililiği görevi uhdesinde kalmak şartıyla, harcama birimlerinin talebi ve üst yöneticinin onayıyla bu işlemler destek hizmetlerini yürüten birim tarafından yapılabilir. Bu hükmün uygulanmasında, idarelerin teşkilat yapılarında destek hizmetleri ile yardımcı hizmet birimleri olarak yer alan idari ve mali işler, makine-ikmal, satın alma, yapı işleri, personel gibi birimler destek hizmetleri birimi sayılacaktır.

Buna göre, ayrı ayrı her bir harcama birimini ilgilendiren harcamalarda, harcama yetkililiği görevi uhdesinde kalmak şartıyla ve harcama birimlerinin talebi ve üst yöneticinin onayıyla, harcama birimlerinin bazı mali işlemlerinin idarelerin destek hizmetlerini yürüten birimler tarafından yerine getirilmesi mümkün bulunmaktadır.

Bu işlemlere ilişkin olarak üst yöneticiden alınacak onay, harcama birimleri tarafından ayrı ayrı alınabileceği gibi, harcama birimlerinin talebi üzerine mali hizmetler birimi (Strateji Geliştirme Başkanlığı, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, bu hizmetlerin yerine getirildiği müdürlük veya idarelerin mevcut yapılarında mali hizmetlerini yürüten birimleri) tarafından da alınabilir. Bu şekilde alınacak onaylarda, ödeme emri belgesini düzenleme görevinin harcama birimi veya destek hizmetleri biriminden hangisi tarafından yürütüleceği hususu da belirtilecektir.

Ödeme emri belgesini düzenleyecek gerçekleştirme görevlisinin destek hizmetleri biriminden olması halinde, bu görevli veya görevliler, destek hizmetleri birimi yöneticisi tarafından kendisi veya yardımcısı veya bunlara hiyerarşik olarak en yakın yönetim kademesinde bulunan kişi veya kişiler arasından belirlenecektir.

 Destek hizmetleri birimleri tarafından diğer harcama birimleri adına harcamaların gerçekleştirilmesi halinde, harcama talimatı/onay belgesi destek hizmetleri birimine gönderilerek mali işlemlerin destek hizmetleri birimi tarafından yapılması sağlanacaktır. Harcama işlemleri, üst yöneticiden alınan onayda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde tespit edilen ödeme emri belgesini düzenlemekle görevli gerçekleştirme görevlisi tarafından ödeme emrine bağlanarak imzalanmak üzere ilgili birimin harcama yetkilisine sunulacaktır. Diğer taraftan, anılan Kanunun 32’nci maddesinde, harcama talimatlarında gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgilere de yer verileceği belirtilmiştir. Gerçekleştirme işlemleri destek hizmetleri birimi tarafından yapılan mali işlemlerde, harcama talimatlarında iş ve işlemlerin destek hizmetleri birimi personeli tarafından yürütüleceğinin belirtilmesi yeterli bulunmaktadır. Ancak, ilgili mevzuatında bizzat harcama yetkilisi tarafından belirlenmesi gereken hususlarda ilgili harcama yetkilisinin onayı alınacaktır.

Öte yandan 5189/1 sayılı Sayıştay Genel Kurulu kararında, harcama talimatının kullanılmasından doğan mali sorumluluğun harcama yetkisinin devredildiği görevliye ait olması gerektiği sonucuna varmıştır